W symbolice chrześcijańskiej krzyż występuje w wielu różnych formach. Skąd ta różnorodność?
Różnorodność form krzyża może budzić szereg obaw, zwłaszcza u ludzi przywiązanych do jednej z jego form. Rodzi się, przy spotkaniu innych jego wyobrażeń, pytanie o prawidłową interpretację każdej z napotkanych form. Tymczasem w historii Krzyż Jezusa – dwie proste belki skrzyżowane ze sobą – uzupełniano różnego rodzaju dodatkami. Niektóre zaś narzucili sami prześladowcy, krzyżując męczenników na różnych krzyżach. Stąd potrzeba rozpoznawania treści związanych z symboliką danej formy, aby móc dokonać właściwej interpretacji różnych krzyży. Z pewnością wszystkie odnoszą się do jedynego Krzyża – narzędzia zbawienia ludzi, na którym umarł Jezus Chrystus.
Krzyż jako narzędzie tortur w Imperium Rzymskim mógł mieć różną formę: decussata (X – krzyż św. Andrzeja), comissa (T) lub immissa seu capitata (+). Krzyż Jezusa miał dwa elementy stipes (belkę pionową) oraz patibulum (belkę poziomą). Nad głową skazańca umieszczano zwykle tzw. titulus – wypisany na małej desce spis win, za które skazany miał ponieść śmierć na krzyżu. Rozpowszechnienie kultu krzyża w Kościele związane jest z odnalezieniem w IV w.
Krzyża Chrystusowego, tradycyjnie przypisywane św. Helenie. W sztuce sakralnej krzyż pojawił się między II a IV w. W następnych wiekach został wprowadzony do liturgii – krzyżem opatrywano wszystkie przedmioty i budowle związane z kultem chrześcijańskim, a także znaczono nim nagrobki. W architekturze sakralnej na formie krzyża kształtowano poziomy rzut świątyń.
W średniowieczu wprowadzono krzyż do motywów heraldycznych, a w czasach nowożytnych do orderów i odznaczeń. Obecnie jest najpopularniejszym w świecie symbolem religijnym i znakiem cieszącym się ogromnym szacunkiem chrześcijan. W dziejach Kościoła pojawiło się ponad 400 różnych jego form.
