Z o. dr. hab. Jerzym Skawroniem O. Carm, teologiem duchowości,
rozmawia Aleksandra Furtak–Cieśla
Każdy z nas musi zmierzyć się ze śmiercią. Jak się do niej przygotować? Czy należy się jej lękać, uciekać przed nią? Czy przeciwnie może jest ona drogą ku wolności i życiu? Co o śmierci mówi nam wiara, teologia duchowości, a może medycyna lub psychologia?
Na tajemnicę śmierci możemy spojrzeć na sposób filozoficzny i teologiczny, a także mistyczny i mistagogiczny. Pierwszy to rozważania naszego umysłu – często nasycone smutkiem – nad tajemnicą śmierci. Drugi nasycony jest światłem Bożego objawienia. Trzeci odkrywa nam i wprowadza w najgłębszą duchową rzeczywistość śmierci.
Śmierć nie jest niczym innym, jak tylko pozbawieniem życia – powie św. Jan od Krzyża. W świadomości osoby wierzącej należy ją traktować jako zadanie do wypełnienia. Przygotowujemy się do niej, modląc się o dobrą śmierć oraz porzucając dawnego (starego) człowieka, by przyoblec się w nowego – Jezusa Chrystusa (por. Ef 4, 22-24). Wówczas śmierć traci swoją moc. Staje się Paschą, czyli przejściem z tego świata do domu Ojca, miłosnym spotkaniem dwojga osób: Chrystusa i człowieka. Trzeba żyć Miłością eucharystyczną, by z ufnością oczekiwać godziny osobistej śmierci. Należy odróżnić śmierć pierwszą (oddzielenie duszy od ciała) od śmierci drugiej czyli wiecznego potępienia (Ap 20, 14).
Co to jest śmierć? Czy możemy ją jakoś zdefiniować, określić?
Nie potrafimy zdefiniować śmierci. Język logiki nie potrafi jej określić, podobnie jak nie potrafi określić, co to jest życie. Czy śmierć jest zaprzeczeniem życia? S. Freud uważał, że celem życia jest śmierć, ale jednocześnie pisał, że „w gruncie rzeczy nikt nie wierzy we własną śmierć”. Zawiera się tu głębokie przekonanie o ciągłości życia. Nasza wiedza nie potrafi dokładnie sprecyzować takich pojęć, jak: „śmierć kliniczna”, „śmierć mózgu” lub „śmierć pnia mózgowego”, którą uważa się za śmierć osobniczą. Zachodzą tu jednak poważne wątpliwości. Śmierć, jako stadium końcowe – w sensie biologiczno-chemicznym – jest rozpadem tego, co złożone na czynniki pierwsze. Natomiast jaźń jest niezłożona, nie można jej podzielić, jest najprostszą niepodzielnością. Jaźń nie umiera. Dzisiaj granica między śmiercią a życiem zatarła się. Nie jest tak ostra jak uważano dawniej. Może śmierć jest stanem przejściowym? Może jest rodzajem choroby, z której można się wyleczyć?
Co na to współczesna medycyna?
Dawniej łatwiej można było usłyszeć diagnozę „zmarł”. Dzisiaj słyszy się o „wyłączeniu podmiotu”, o „śmierci częściowej” i podejmuje się dalsze działania lekarskie. Ciało od samego początku skazane jest na rozkład i ustawicznie dąży ku śmierci. Wciąż coś w nim zmienia się i przeobraża, zmierzając ku śmierci. Od momentu narodzenia pędzimy ku śmierci. Dziś częste przypadki oddawania człowieka konającego „specjalistom” dysponującym oszałamiającą techniką każą nam liczyć się z długim procesem umierania. Dzięki aparaturze medycznej umieranie i śmierć może trwać o wiele dłużej niż bywało to dawniej. Może być to również sposób pozbycia się człowieka ze wspólnoty rodzinnej i zagłuszenie majestatu śmierci. Jak twierdzi o. A.J. Nowak OFM, „współczesna medycyna złamała dwa podstawowe prawa człowieka. Zabija pulsujące młode życie w łonie matki, a czyni to po myśli ustalonego prawa pozytywnego państwa. Z drugiej strony nie pozwala człowiekowi spokojnie umrzeć. Człowiek ma prawo do śmierci i życia. Śmierć nie jest przeciwnikiem lekarza, lecz jego współpracownikiem. Lekarz ma obowiązek przedłużać życie doczesne. Nie wolno mu jednak technicznie przedłużać procesu umierania” (Osoba konsekrowana, Lublin 2006).
